OKTΩΒΡΙΟΣ 2020 | Συνέντευξη: ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΕΡΜΙΔΗ
Φωτογράφιση: ΜΑΡΙΟΣ ΘΕΟΛΟΓΗΣ

Μια συνέντευξη με τον Γιώργο Νταλάρα δεν είναι απλή υπόθεση. Τι να (πρωτο)ρωτήσεις έναν άνθρωπο που στα πενήντα πλέον χρόνια παρουσίας του στον χώρο της ελληνικής μουσικής έχει εκτεθεί δημοσίως πολλές φορές τόσο με τη σκηνική παρουσία του όσο και με την -πάντα τολμηρή- κατάθεση των απόψεών του. Η παρακάτω συζήτησή μας απέφυγε να εστιάσει στην καλλιτεχνική διαδρομή του μέσα στον χρόνο. Το εύρος της θεωρώ ότι είναι δεδομένο και γνωστό στο ευρύ κοινό, όπως και η δυναμική της. Προσπάθησα λοιπόν να φέρω στην επιφάνεια τον ενεργό πολίτη Γιώργο Νταλάρα. Αυτόν που παρατηρεί με οξυδέρκεια ό,τι συμβαίνει γύρω του και έχει το θάρρος να υπερασπιστεί δημοσίως την άποψή του, είτε αυτή συμβαδίζει με την κοινή γνώμη είτε όχι. Μιλά ανοιχτά για τον φασισμό, τον κοινωνικό αυτοματισμό, για τη σχέση μετακαπιταλισμού και φιλανθρωπίας, για την Κύπρο. Αυτό που συνειδητοποίησα είναι ότι πρόκειται για έναν άνθρωπο που δεν εφησυχάζει ποτέ. Όπως λέει ο ίδιος χαρακτηριστικά: «Νομίζω ότι θα κοιμηθώ ήσυχος μόνο στον μεγάλο ύπνο».

— Το περιοδικό «gr design» αποφάσισε να σας αφιερώσει ένα ολόκληρο τεύχος. Το κοινό μας ενδεχομένως να «ξαφνιαστεί» από αυτήν την επιλογή. Πώς βλέπετε γενικότερα το design στη ζωή μας και πώς μέσα από την πορεία και τις επιλογές ενός καλλιτέχνη (σκηνική παρουσία, φωτογραφήσεις, εξώφυλλα κ.λπ.);
Βεβαίως είναι τέχνη και δεν συνοδεύει απλώς τη δουλειά μας, αλλά είναι δημιουργική και αυτόφωτη. Ιδιαίτερα την εποχή του βινυλίου και του CD ήταν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της μουσικής παραγωγής. Αρκεί να θυμηθείτε τα εξώφυλλα των δίσκων του Μάνου Χατζιδάκι, του Διονύση Σαββόπουλου, αλλά και τα θρυλικά εξώφυλλα της ροκ μουσικής. Για μένα αυτή η ιστορία της γραφιστικής τέχνης στους δίσκους έχει και μια συναισθηματική αξία. Ο αδελφός μου ο Χρήστος, ο οποίος ήταν γραφίστας, το πρώτο πράγμα που προσπάθησε να μου εξηγήσει όταν ήμουν μικρός ήταν τη σημασία του σχεδίου και της εικόνας όχι μόνο στη ζωγραφική αλλά και σε άλλες τέχνες και τομείς, όπως η μουσική ή η διαφήμιση. Από τον Χρήστο γνώρισα στην αρχή και μια σειρά σπουδαίων ζωγράφων, που διέπρεψαν και άφησαν ιστορία, πέρα από την τέχνη τους, στην αφίσα, στα κοστούμια, στα σκηνικά, στα εξώφυλλα. Γνωρίζετε τη δουλειά μεγάλων ζωγράφων σε αυτόν τον τομέα! Ο Μόραλης, ο Τσαρούχης, ο Αργυράκης, ο Μποστ, ο Βακιρτζής, ο Φασιανός, ο Μυταράς, ο Ακριθάκης, οι καλοί μου φίλοι Βασίλης και Διονύσης Φωτόπουλος, ο Κυριτσόπουλος, ο Κυριακούλης, ο Σταθόπουλος και πόσοι ακόμα. Όσο για τη σύγχρονη εποχή, αν στο design εμπίπτει η καλή αισθητική, ναι, είναι πολύ σημαντικό. Αρκεί να συνοδεύει, να ενισχύει και να συμβαδίζει με τη μουσική δημιουργία και όχι να την υποκαθιστά. Πάρτε παράδειγμα τον Δημήτρη Αρβανίτη, σπουδαίο γραφίστα, του οποίου οι γνώσεις για τη μουσική και το τραγούδι ήταν ανάλογες με αυτές της τέχνης του.

— Από τότε που είχατε την πρώτη σας επαφή με το πάλκο «Στου Στελλάκη» το ’66-’67 μέχρι σήμερα, τι είναι αυτό που έχει παραμείνει ίδιο και τι έχει αλλάξει όταν βρίσκεστε μπροστά στο κοινό;
Τίποτα δεν έχει αλλάξει και τίποτα δεν είναι όπως παλιά, όπως λέει και το τραγούδι. Διαφορετικές εποχές, διαφορετικό κοινό, διαφορετικές ευθύνες. Άλλο είναι να είσαι ένα παιδί 15-16 χρόνων που συνοδεύει τους τραγουδιστές με την κιθάρα του και άλλο είναι να έχεις την ευθύνη μιας ολόκληρης συναυλίας. Εκείνα που παραμένουν πάντα ίδια, όμως, είναι η αγάπη, η προσήλωση, η προετοιμασία, η πρόβα και ο σεβασμός στον εαυτό σου πρώτα και στην τέχνη σου και μετά στο κοινό.

— Έχετε συνεργαστεί με τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες. Έχετε κυκλοφορήσει αισίως 85 προσωπικούς δίσκους. Εμφανιστήκατε σε σημαντικά θέατρα και μεγάλους συναυλιακούς χώρους παγκοσμίως. Έχετε λάβει διεθνή αναγνώριση. Υπάρχει κάτι που νιώθετε ότι δεν έχετε ακόμη πραγματοποιήσει; Υπάρχει αυτή η «πιο όμορφη θάλασσα που δεν έχετε ακόμη ταξιδέψει»;
Αυτό που λέτε. Η θάλασσα μέσα μου. Θέλω να ταξιδέψω σε όσο πιο πολλές θάλασσες μπορώ, όσο αντέχω. Η θάλασσα είναι η μεγάλη ανταγωνίστρια της μουσικής. Θέλω να ταξιδέψω πραγματικά, αλλά θέλω να συνεχίσω να ταξιδεύω και μέσα στη μουσική. Δεν έχει σημασία τώρα πια αν θα είμαι σε ένα μεγάλο θέατρο στην άκρη του κόσμου ή σε ένα μικρό στούντιο μέσα στο σπίτι παλεύοντας ένα στίχο, δυο-τρεις νότες…

— Στον καλλιτεχνικό χώρο, όπως και αλλού,
οι συντεχνίες, οι κλίκες μπορούν να ανεβάσουν και να ρίξουν ανθρώπους, που είτε αξίζουν είτε όχι.
Εσείς βιώσατε κάτι τέτοιο;
Και πού δεν υπάρχουν συντεχνίες και κλίκες! Εγώ δεν νομίζω ότι το έζησα, γιατί ήταν ο χαρακτήρας μου τέτοιος. Από μακριά και αγαπημένοι. Πήρα τη ζωή στα χέρια μου από παιδί και δούλεψα μόνος μου κυρίως. Αυτό είχε και καλά και κακά. Κρατάω τα καλά χάρη στον κόσμο, στο άγνωστο κοινό, που με αντάμειψε και με στήριξε. Τα κακά, ή οι αδικίες που τυχόν βίωσα, θα ήταν αχαριστία να τα βάλω στην πρώτη γραμμή στον τελικό απολογισμό.

— Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 σας απέτρεψε από το να ηχογραφήσετε τα πρώτα σας τραγούδια. Τραγούδια σας κόπηκαν από τη λογοκρισία, στα κέντρα όπου εμφανιζόσασταν φτάσατε κοντά
στη σύλληψη. Ποια ήταν η δική σας θέση απέναντι
στη χούντα;
Όπως όλων των δημοκρατικών ανθρώπων. Ήμουν 17 χρόνων παιδί με οικογένεια με φάκελο (η μάνα μου και ο θείος μου) και δούλευα ήδη. Δεν είχα την πολυτέλεια να φύγω, όπως θα επιθυμούσα και όπως έκαναν λίγο μεγαλύτεροι άνθρωποι από εμένα. Έτσι πήγα και φαντάρος, όπως όλα τα παιδιά της ηλικίας μου και αρκετοί συνάδελφοί μου. Αυτό ήταν ακόμα πιο δύσκολο. Έχω τραγουδήσει στρατιώτης με φύλλο πορείας, μέχρι και με το πουλί πάνω από το κεφάλι μου. Και τότε ο στρατός δεν ήταν παιχνιδάκι. Έζησα λοιπόν εδώ, προσπαθώντας να αγωνιστώ μέσα από τις επιλογές μου στη μουσική και στο τραγούδι. Έτσι μας έκλεισε η Ασφάλεια τα «Δειλινά», λόγω των τραγουδιών του Μίκη.

— Εάν δεν ήταν η μητέρα σας και ο αδελφός της
ώστε να έχετε τη συγκεκριμένη αριστερή πολιτική καθοδήγηση, πιστεύετε ότι πάλι προς τα εκεί θα είχατε στραφεί ιδεολογικά και πολιτικά;
Προφανώς. Βεβαίως και έπαιξαν ρόλο και τα βιώματα της μάνας μου, αλλά και η δική μου ζωή, που κάθε άλλο παρά παιδική ήταν. Είχα και μια μανία με το διάβασμα από παιδί και έπαιξε ρόλο και αυτό στις ιδέες μου. Κυρίως, όμως, το ότι ζούσα τη δεκαετία του ’60 τα πολιτικά γεγονότα. Ήμουν παιδί, αλλά ζούσα σαν μεγάλος, καταλάβαινα. Δεν θυμάμαι πορεία που να μην ήμουν παρών. Ήμουν στη διαδήλωση την ημέρα που σκοτώθηκε ο Πέτρουλας. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πώς σε σημαδεύει αυτό.

— Ο Θάνος Μικρούτσικος αγαπούσε την κοινωνία που οραματιζόταν ο Καρλ Μαρξ, στην οποία «ο ποιητής
θα ψαρεύει και ο ψαράς θα γράφει ποιήματα».
Είστε κοντά με αυτήν την άποψη για την κοινωνία
που πρέπει στους ανθρώπους;
Ασφαλώς και είμαι! Ποιητική αδεία, βεβαίως. Είναι μια θαυμάσια εικόνα αυτή, πολύ παρηγορητική, ειδικά στις σκληρές μέρες μας. Όμως σε μια δημοκρατική και ελεύθερη κοινωνία που όλοι ονειρευόμαστε, είναι επίσης πολύ καλό ο ποιητής να μπορεί να συνεχίσει να γράφει τα ποιήματά του και να ζει αξιοπρεπώς από αυτό, καλύπτοντας τις βασικές ανάγκες της ζωής του, και ο ψαράς να μπορεί να συνεχίσει να ψαρεύει σε μια καθαρή θάλασσα πριν τη μολύνουν ολοκληρωτικά, για να θρέφει τα παιδιά του, που λέει και το παιδικό τραγουδάκι.

— Η Κύπρος έχει πια σχεδόν ταυτιστεί με το όνομά σας, αφού συνηθίζετε να δίνετε συναυλίες με σκοπό την ενίσχυση του νησιού. Τι σημαίνει και τι συμβολίζει η Κύπρος για εσάς προσωπικά, για τη δική σας γενιά αλλά και για τις σημερινές;
Μπορώ να μιλήσω μόνο για μένα και μακάρι να το ασπάζονται και άλλοι. Αγαπώ πάρα πολύ την Κύπρο, τη θαυμάζω για τους ήρωες και τους ποιητές της, πιστεύω ότι είναι ένας αδικημένος τόπος, πολύπαθος, και όσο ζω θα προσπαθώ με κάθε μέσον να παλέψω γι’ αυτήν την αδικία που βαραίνει αυτόν τον λαό, την οποία αποδέχονται σχεδόν όλοι, αλλά κυρίως στα λόγια και τα γραπτά ψηφίσματα.

— Οι κοινωνικοί αγώνες θα είναι πάντα αναγκαίοι;
Αν ναι, σε ποια κατεύθυνση θα πρέπει να κινούνται
για να λέμε ότι δικαιώνονται και ωθούν την Ιστορία
να κάνει ένα βήμα μπροστά;
Οι κοινωνικοί αγώνες θα δικαιώνονται μόνον όταν συγκινούν και ευαισθητοποιούν ανθρώπους σύγχρονους. Για να πάμε ένα βήμα μπροστά όπως λέτε, πρέπει να υπάρξουν σχεδιασμός, σύγχρονο πολιτικό αφήγημα και νέοι πολιτικοί με θάρρος, ευθύνη και τεχνογνωσία. Δεν πάμε μπροστά μόνο με λόγια. Η Ευρώπη έχει μείνει πίσω, βραδυπορεί. Δεν έχει πλησιάσει καν στις ανθρωπιστικές αρχές που οραματίστηκε για να ενωθεί.

— Πιστεύετε ότι οι θρησκείες υπήρξαν ένα απαραίτητο πολιτισμικό σκαλοπάτι στην εξέλιξη της ανθρωπότητας; Ακόμη κι έτσι, όμως, δεν νιώθετε ότι αποτελούν
άλλη μία μορφή εξουσίας πάνω στον άνθρωπο;
Συμφωνώ απόλυτα. Σέβομαι το κομμάτι της παράδοσης, αλλά είναι μια εξουσία δυστυχώς πολλές φορές ανεξέλεγκτη και σε ανθρώπους κατά μόνας αλλά και στο Κράτος ως σύνολο. Και αυτό δημιουργεί μια ανεπίτρεπτη αδιαφάνεια.

— Πιστεύετε στην αναγκαιότητα διαχωρισμού
του Κράτους από την Εκκλησία στη χώρα μας, κάτι που ισχύει στις περισσότερες δυτικές κοινωνίες;
Ναι, πιστεύω απόλυτα και απερίφραστα.

— Σε ποια διαβάσματα βρίσκετε καθοδήγηση και παρηγοριά;
Στη λογοτεχνία, στην ποίηση περισσότερο, στη φιλοσοφία και τα τελευταία χρόνια, πάρα πολύ, στα ιστορικά βιβλία. Πιστεύω ότι αποκτάς δύναμη, ψυχραιμία και ωριμότητα όχι μόνο διαβάζοντας, αλλά μελετώντας την Ιστορία.

— Παύλος Φύσσας, Σαχζάτ Λουκμάν, Ζακ Κωστόπουλος: θλιβερά παραδείγματα ωμής φασιστικής βίας στη χώρα μας, που μάλιστα παραμένουν (έως σήμερα) επιδεικτικά ατιμώρητα. Γιατί πιστεύετε ότι οδηγείται η ελληνική κοινωνία προς τέτοιες επικίνδυνες κοινωνικές συμπεριφορές;
Όχι όλη η ελληνική κοινωνία, αλίμονο, αλλά συμφωνώ ότι είναι επικίνδυνο. Αυτά είναι ή ακραία φασιστικά εγκλήματα ή ακραίες εκφράσεις συνδρόμων φόβου και μίσους. Ο φόβος και η απέχθεια στο διαφορετικό που φτάνει στα άκρα. Αυτό που πραγματικά με θλίβει, με θυμώνει και με ανησυχεί, είναι η καθυστέρηση απονομής δικαιοσύνης και παραδειγματικής τιμωρίας.

— Έχετε συμμετάσχει σε πολλές συναυλίες φιλανθρωπικού χαρακτήρα και πολύ συχνά έχετε δωρίσει έσοδα από τις συναυλίες σας σε φιλανθρωπικούς σκοπούς. Ωστόσο, η φιλανθρωπία κατηγορείται ότι έχει απώτερο στόχο την προβολή και ηρωοποίηση του ίδιου του φιλάνθρωπου παρά δίνει ουσιαστική λύση στα προβλήματα. Τι γνώμη έχετε;
Συμμετέχω κυρίως σε εκδηλώσεις που έχουν κοινωνικό και πολιτικό χαρακτήρα. Πιστεύω ότι η φιλανθρωπία είναι ένα ωραίο και καθησυχαστικό συναίσθημα για τον φιλάνθρωπο, αλλά ευδοκιμεί εκεί όπου υστερεί η δικαιοσύνη. Εγώ έκανα αυτό που έμαθα από παιδί, αυτό που μου έμαθε η μάνα μου και αυτό που είχε ανάγκη το μυαλό μου, οι ιδέες μου. Είναι πολύ αργά να το ξανασκεφτώ, ήταν πολύ αργά ήδη από την πρώτη μέρα που ξεκίνησα τη ζωή μου. Θυμάμαι σαν τώρα ένα σημείωμα της μάνας μου, στο τραπέζι στο σπίτι μας στα Εξάρχεια, πάνω στη χαρτοπετσέτα. Θα ήμουν 12-13 χρόνων και γύριζα από την τεχνική σχολή και μετά τη δουλειά. «Γιωργάκη, όταν γυρίσεις από τη δουλειά, να μοιράσεις στη γειτονιά τις προκηρύξεις της ΕΔΑ που έχω στο συρτάρι…». Η συμμετοχή για εμάς ήταν υποχρέωση και καθήκον.

— Τελικά δεν είναι ο ίδιος ο καπιταλισμός αυτός
που οδηγεί στην ανάγκη της φιλανθρωπίας στις σύγχρονες κοινωνίες;
Ναι, είναι. Και ιδιαίτερα αυτός ο σκληρός μετακαπιταλισμός που ζούμε τα τελευταία χρόνια. Όμως δεν μπορούμε να τα αφορίσουμε όλα. Υπάρχουν και άνθρωποι, φιλάνθρωποι όπως λέτε, που προσφέρουν με αγνή πρόθεση και καλοσύνη, χωρίς άλλες σκέψεις. Όπως και να το κάνουμε, έχει μια διαφορά. Το θέμα είναι ποιος κάνει τι, πότε και γιατί. Καμιά φορά, ξέρετε, δεν είναι μόνον οι προθέσεις ύποπτες αλλά και οι αντιδράσεις.

— Παλαιότερα είχατε κάνει μια δήλωση που είχε προκαλέσει ντόρο, ότι νιώθετε ενοχές για τα χρήματα που έχετε κερδίσει στη ζωή σας. Για ποιο λόγο συνέβη αυτό; Νιώσατε ίσως ότι δεν συνάδει με τις αριστερές καταβολές σας; Ακόμη αισθάνεστε κάτι τέτοιο;
Δεν ξέρω για ποιον ντόρο μιλάτε. Πιστεύω ότι ο κόσμος στην πλειονότητά του καταλαβαίνει ακριβώς τι εννοώ. Στο προσωπικό μου λεξικό η λέξη ενοχή, αν και τραβηγμένη, το καταλαβαίνω, έχει να κάνει με την αγωνία και το φιλότιμο για ό,τι συμβαίνει γύρω μου. Επιλέγω να αντιδρώ όχι με την αποχή και την αφ’ υψηλού αντιμετώπιση, αλλά με την ανθρωπιά και τη συμμετοχή. Επιπλέον, δεν θα ήθελα να βάλω αυτόκλητους κριτές να μου υποδεικνύουν τι αισθάνομαι, πού θα προσφέρω και αν θα το δημοσιοποιώ. Κέρδισα μια αξιοπρεπή ζωή με τη σκληρή δουλειά μου, ήμουν τυχερός, η ζωή μου πήγε καλά, δεν λογοδοτώ γι’ αυτό, αλλά ούτε γι’ αυτό έχω ενοχές. Είπα τότε και ξαναλέω τώρα ότι όταν η ζωή σου έχει πάει τόσο καλά και έχεις ανταμειφθεί από τη δουλειά σου δίκαια, δεν φτάνει για να κάνεις ζωή χαρισάμενη όταν ο διπλανός σου, ο παλιός σου φίλος, ο συνάνθρωπός σου δεν τα έχει καταφέρει και αγωνίζεται να επιβιώσει. Αισθάνομαι πάντα λοιπόν, και θα αισθάνομαι όσο ζω, την ανάγκη να είμαι παρών και αλληλέγγυος.

— Ο κοινωνικός αυτοματισμός δημιουργεί τεχνητούς εχθρούς: τις μειονότητες, τις αδύναμες ομάδες,
με χαρακτηριστικό παράδειγμα τους πρόσφυγες,
τους δημοσίους υπαλλήλους. Τελικά, τα ΜΜΕ κατασκευάζουν τους εχθρούς και εμείς τα ακολουθούμε;
Κοιτάξτε, πάντα σε περίοδο οικονομικής κρίσης καλλιεργείται ο κοινωνικός αυτοματισμός και «υποβοηθείται» από αυτήν. Όμως καλό είναι να έχουμε τα αυτιά μας ανοιχτά και να αντιδρούμε στην πραγματική διάσταση των πραγμάτων και να μην καλλιεργούμε ιδεοληψίες τεχνητών εχθρών. Είναι εξαιρετικά επικίνδυνο, ιδιαίτερα σε περιόδους που ευνοούνται ο φασισμός και οι ακραίες θέσεις.

— Απ’ ό,τι έχω διαβάσει σε πολλές συνεντεύξεις σας, αυτό που σας ενοχλεί περισσότερο απ’ όλα είναι η αδικία. Στις ανθρώπινες σχέσεις, στις επαγγελματικές, στην κοινωνία. Από πού προέρχεται αυτή η αντίδρασή σας;
Από παιδί με απασχολούσε πολύ. Έβλεπα ανθρώπους, ειδικά στις γειτονιές τις δικές μας, να χάνουν το δίκιο τους και να το αναζητούν με μια διαδικασία σχεδόν καφκική. Όταν άρχισα να δουλεύω και τα πράγματα μοιραία κάπως διευκολύνθηκαν, δεν το ξέχασα. Αυτήν την περιπλάνηση, την οδύσσεια των ανθρώπων. Πιστεύω, λοιπόν, ότι όπως στην Υγεία και στην Παιδεία, έτσι και στη Δικαιοσύνη πρέπει να έχει πρόσβαση ο κάθε άνθρωπος, ο κάθε πολίτης.

— Είστε από εκείνους που τοποθετήθηκαν αμέσως για την κρίσιμη κατάσταση που βιώνουν καλλιτέχνες εν μέσω πανδημίας. Πώς κρίνετε τη μέχρι σήμερα στήριξη του υπουργείου Πολιτισμού προς τους καλλιτέχνες;
Έγιναν κάποιες προσπάθειες στην αρχή, αλλά επειδή τα δύσκολα είναι δυστυχώς ακόμα μπροστά μας, χρειάζονται ολοκληρωμένο σχέδιο και συνεχής συνεργασία της Πολιτείας με τους ανθρώπους που πλήττονται. Ιδιαίτερα με αυτούς που δεν είναι μπροστά στα φώτα, όπως οι μουσικοί και οι τεχνικοί. Οι άνθρωποι της τέχνης ήταν πραγματικά ο αδύναμος κρίκος της πανδημίας. Η δουλειά τους ακυρώθηκε τελείως. Είναι απαραίτητη η βασική κρατική συνεισφορά γι’ αυτούς τους ανθρώπους και τις οικογένειές τους, που όπως σωστά λέτε έχουν πρόβλημα καθημερινής επιβίωσης και συναδελφική αλληλεγγύη απ’ όσους μπορούν ή είναι σε λίγο καλύτερη μοίρα.

— Πρόσφατα ο Δημήτρης Μυστακίδης υπεραμύνθηκε του δικαιώματος των καλλιτεχνών να εκφράζουν τη θέση τους για κοινωνικά ζητήματα ακόμη και στη διάρκεια συναυλιών. Ο καλλιτέχνης κατά την άποψή σας έχει καθήκον να παρεμβαίνει στη δημόσια σφαίρα;
Μπράβο στον Δημήτρη που είναι και δάσκαλος. Προφανώς είναι ελεύθεροι οι καλλιτέχνες, όπως και ο κάθε πολίτης, να εκφράζουν την άποψή τους και στον χώρο της δουλειάς τους. Εμένα μου αρέσει αυτό και το κάνω. Όμως δεν είναι υποχρεωτικά κακό και το να μην εκφράζεσαι με λόγια, αλλά μόνο μέσα από τη δουλειά σου. Και ο κόσμος ξέρει και καταλαβαίνει.

— Εσείς προσωπικά έχετε το θάρρος να κάνετε τέτοιες δηλώσεις (να αναφέρω κάποια τελευταία χαρακτηριστικά παραδείγματα: την περίπτωση
του φυλακισμένου Βασίλη Δημάκη που διεκδικούσε το δικαίωμά του στη μόρφωση και βέβαια τα θλιβερά γεγονότα στη Μόρια). Πιστεύετε ότι ρισκάρετε υιοθετώντας ριζοσπαστικές θέσεις που από κάποιους
θα χαρακτηριστούν αριστερίστικες;
Έχω περάσει στα 50 χρόνια της δουλειάς μου και άλλα 10 πριν, που δούλευα από δω και από κει από 10 χρόνων, διά πυρός και σιδήρου. Από τον καιρό που πλακωνόμουν στις γειτονιές, μέχρι πριν από λίγα χρόνια στη συναυλία στο «Ράδιο Σίτι», στη Νέα Υόρκη, που ευχήθηκα στον πρόεδρο Μπους, τον καιρό του πολέμου στο Ιράκ, άντε και στο Πεκίνο! Έχω επίσης εκφράσει απόψεις με τις οποίες δεν συμφωνούσε καθόλου η επίσημη γραμμή κομμάτων που κινούμαστε περίπου στον ίδιο χώρο ιδεολογικά. Συνεπώς λέω πάντα αυτό που πιστεύω. Το ΔΙΚΑΙΟ. Λέω πάντα και κάνω αυτό που μέσα στο μικρό μυαλό μου και στις μικρές μου γνώσεις είναι το δίκαιο και το αγαθό. Και αναλαμβάνω πάντα πλήρως την ευθύνη.

— Με αφορμή τα πρόσφατα ελληνοτουρκικά γεγονότα
θα σας θυμίσω μια παλαιότερη δήλωσή σας «Το Αιγαίο ανήκει στα ψάρια του». Πόσο ώριμη είναι η ελληνική κοινωνία να κατανοήσει το πνεύμα αυτής της δήλωσης;
Ακούστε. Η αμετροέπεια, η απληστία και η βαρβαρότητα των ανθρώπων, αλλά και η έλλειψη του «γνώθι σαυτόν», με ανιστόρητες αποφάσεις, με ανύπαρκτα νομικά παράθυρα, πολλές φορές και με λεονταρισμούς και υστερίες, προσπαθούν να προβοκάρουν και να αναστρέψουν τα αυτονόητα. Αυτό κάνει ο Ερντογάν τώρα. Προφανώς και προστατεύουμε τη χώρα μας και την ακεραιότητά μας με κάθε τρόπο, προφανώς αντιδρούμε και αντιστεκόμαστε σε οποιαδήποτε ανιστόρητη, άδικη και παράλογη παρέμβαση. Η φράση «Το Αιγαίο ανήκει στα ψάρια του» δεν έχει να κάνει καθόλου με αυτά. Την πρωτοάκουσα παιδί από έναν μεγαλύτερο φίλο που ανήκε στους Λαμπράκηδες και μου έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση. Πέρα από τον αναρχισμό της, ήταν ένα ειρηνιστικό σύνθημα εναντίον του πολέμου, εναντίον της βαρβαρότητας, εναντίον της μόλυνσης του περιβάλλοντος και με έναν ρομαντικό τρόπο, μια παραίνεση: σαν να μας έλεγε, έτσι όπως πάτε σε λίγο δεν θα υπάρχουν ούτε ψάρια ούτε θάλασσες.

— Κλείνοντας θα ήθελα να σας ρωτήσω εάν θα λέγατε
ότι είστε από τους τυχερούς ανθρώπους που έχει καθαρή τη συνείδησή του και κοιμάται ήσυχος τα βράδια.
Το έχω ξαναπεί. Αισθάνομαι πολύ τυχερός άνθρωπος, ευλογημένος, γιατί χάρη στην εμπιστοσύνη του κόσμου έκανα επάγγελμα αυτό που αγαπούσα. Και αισθάνομαι ότι δεν έχω ξεπληρώσει ακόμα αυτήν την αγάπη και την εμπιστοσύνη. Έτσι, αν και έχω τη συνείδησή μου πάρα πολύ καθαρή, δεν κοιμάμαι ήσυχος τα βράδια με όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μου. Νομίζω ότι θα κοιμηθώ ήσυχος μόνο στον μεγάλο ύπνο.

Aποκτήστε την συλλεκτική κασετίνα, κυκλοφορεί σε περιορισμένα αριθμημένα αντίτυπα από το e -shop